Епистоларна литература

Епистоларен роман е роман напишан во форма на серија од писма (ἐπιστολή -epistolē,латински од грчки-писмо).

Ваквиот роман може да биде и во форма на дневник и слично, но овде првенствено ме интересира формата на преписка.

Доколку некогаш сте читале ваков роман може да сфатите во колку голема мерка епистоларната форма на роман и дава на фикцијата атрибут на реализам .Сепак , се работи за фикција во која читателот е вовлечен  во некаква форма на воајер, да чита неповикано, улога која ја зголемува возбудата.Реалниот читател по затворањето на кориците на ваквиот роман е свесен дека се работело за фантазија на авторот а не за вистински личности во чија интима се осмелил да прочепка.

За да чепкате во нечија интима треба да бидете многу близок со личноста во прашање, па таа да ви ги предаде писмата (свои и туѓи) на читање , или пак, да бидете извонредно вешт и тоа да го правите тајно, или конечно, личноста да е почината па да можете да и претурате несметано во сопственоста која сте ја наследиле.

Ако ги разгледаме сите три случаи многу е очигледно дека коренсподенцијата која ќе ја пронајдете за читање ќе биде само од едната страна.Онаа на примените писма.Испратените писма остануваат онаму каде биле испратени.Доколку се работи за преписка со само една личност,можно е да ја убедите по извесно време да ви ги врати испратените писма и да имате два комплети:испратени и примени писма.Но, ако не се работи за француски роман од 18 век во кој писмото е и стил  или средство за уцена , веројатноста дека ова некогаш ќе се случи е извонредно мала.

Епистоларната форма на роман била многу популарна во 16-17 век а својот врв го достигнува во 18 век кога започнува и нејзиното опаѓање и таа почнува да станува предмет на потсмев и бурлески.

За прв  епистоларен роман во кој големиот број писма доминираат со нарацијата се смета „Затворот на љубовта„Cárcel de amor„(околу 1485) напишан од Диего де Сан Педро . 

Доколку сте заинтересирани,може да ѕирнете во некои од овие дела:

Љубовни писма помеѓу еден благородник и неговата сестра(1684г ) ТУКА(англиски)

Писмата на португалската калуѓерка (1669г) ТУКА(француски)

Јулија или Нова Елоиза(серија од оригинални писма) (1771 г).Издание 1784-ТУКА (англиски)

Опасни врски (1782 г) .Во кои уживавме во форма на  филм  (1988г ) со Глен Клоус,Мишел Фајфер и Џон Малкович.

Страдањата на младиот Вертер(1774) ТУКА(англиски).

И така натаму и така натаму.Во 19 век оваа форма на роман веќе е напуштена иако може да се сретнат исклучоци како Писма на две невести од Балзак,Франкештајн на Мери Шели или Дракула на Брам Стокер.

Постојат три типа  епистоларни романи.Монолошки-писма само од една личност (најлогично), дијалошки-писма на две личности(реално до извесен степен) и полилошки-писма на повеќе личности (просто неверојатно).При пишувањето на фикцијата, најтешка е третата форма бидејќи треба да се следи кој што знае од карактерите кои ги„пишуваат„ писмата, нешто кое доколку е вешто изведено  додава во драмата на дејствието.

Епистоларниот роман е фантазија на авторот .Преку него може да се согледа вкусот и обичаите на времето. Публикувањето пак на реална преписка е нешто сосема друго.Реалната преписка претставува историски документ.

Може да се разбере интересот за публикување на преписката во 15-16 век , кога хартијата била скапа и самото пишување на писма претставувало еден вид на издаваштво особено ако преписката се водела помеѓу личности од интелектуалната елита .Собирањето и печатењето на ваквата преписка било мачна работа за трето лице кое не учествува во преписката,па дури и за самите учесници. Интересен е примерот на Celio Secondo Curione (1503-1569) кој својот живот го посветил на собирање интелектуална епистоларна преписка.Тој и пишал на учената жена Олимпија Мората, која била на смртна постела, замолувајќи ја да му пише уште еднаш на Бонифациус Амербах за тоа писмо да биде вовед во нејзините „собрани писма„ кои тој планира да ги издаде.Таа му одговорила дека на Амербах веќе му пишала и нема намера тоа пак да го прави.

Познатиот хуманист Вилибалд Пикхајмер свесно се допишувал со својата сестра Каритас (1467-1532), монахиња во манастир во близината на Нирнберг , со намера од преписката подоцна да создаде семејна митологија. Клара била една од ретките жени кои знаеле латински. По 1503 , црквата и забранила да се допишува на латински. Црквата не ја засегала измислената митологија, туку фактот дека постои учена жена.Повеќето „женски писма„ на 16 век се авторство на мажи. Но тоа е друга тема.

Публикувањето на вистински лични писма имало и друга улога .Во 1538 година со публикувањето на писмата на познатиот основоположник на литературната порнографија Пјетро Аретино се воспоставил нов жанр на епистоларна литература тн carte messagiere. 

Аретино бил извонреден сатиричар кој го острел својот талент на политичарите и на Папската Курија . Познато е неговото сместување на „неоплатонистичките дијалози„ во бордел (La cortigiana,La talenta). Имајќи го предвид неговиот талент, не е невозможно негово авторство на некои „антички дела„. Аретино бил пријател на Тицијан кој го сликал неговиот портрет дури три пати.

Пјетро Аретино (1492-1556),портретот е дело на Тицијан

Не е познато за кои и какви заслуги познатиот уценувач Аретино (кој од 1527 се сместил во антипапската Венеција, градот на пороците, и уценувал се што било познато во Италија) станал Витез од Родос и Витез на Св.Петар.

Но , како и секогаш преголема дигресија како вовед не е на арно. Да започнам со  мојата омилена тема ,антиката и местото на епистоларната “ античка„ литература во историјата.

Како божем редовната реторичка школа во „античкиот Рим„ имала задолжителен предмет пишување измислени говори и писма (ethopoiiae,aetopeia).Ова е „античка и старогрчка„ дисциплина во која авторот подготвува говор за некоја личност притоа ставајќи се во улога на таа личност . Божем ова обично се правело како подготвен говор за одбрана во античките судови,кој говор потоа му се давал на обвинетиот да го прочита пред судиите.Говорот требало да прилега на оној кој го говори (замислете дека сте драмски автор и создавате говор на карактер кој се разликува од вас како личност).Несомнено,ова е многу слично на погоре споменатото пишување на „женски писма„ на латински.

Бидејќи секогаш имам предвид дека во антиката не постоела хартија а пергаментот и папирусот (кој има глупа тенденција да се распадне за 100 години) се изработувале макотрпно, никогаш нема да поверувам во „античка коресподенција„.

Наводно Џовани Џокондо,доминикански свештеник,архитект,антиквар, археолог итн (1433-1515) во Франција „пронашол„ стотици писма на Плиниј Помладиот (61-112г) и императорот Трајан (53-117) и ги публикувал во 1498 .

Мал извадок за да добиете увид во тоа како се напишани овие писма (полилошка епистоларна фикција)

1. I. -- До Септициус

Постојано ме наговараше да ги соберам и издадам подобро напишаните писма кои сум ги пишувал (правел копии и секогаш пишувал по две, гарант имал тарапана за папирус и пергамент,м.з.).Создадов таква колекција, но без некаков ред според кој писмата се пишувани, бидејќи не пишував историски материјал(?). Затоа ги зедов како што ми паѓаа под рака. Може само да се надевам дека нема да зажалам за советот кој ми го даде и дека нема да се покајам што го следев, бидејќи ќе се фрлам на работа да ги пронајдам писмата кои сум ги затурил настрана (му се пафтаат по дома,пф,м.з) и нема да ги чувам за себе оние кои би ги напишал во иднина.Збогум. (ни здраво ни како си ни шо праиш,бог да чува м.з.)

Ова писмо е писмото -вовед кое Олимпија Мората никогаш не го напишала.

Писмата на Плиниј Помладиот веројатно се пишувани од Џокондо или некој негов брат како епистоларен фалсификат на историјата на „античкиот Рим„. Треба ли да спомнам дека во писмата на „Плиниј„ се спомнува „прогонувањето на Христијаните„? Јасно е се како бел ден.

Во претходниот пост за ранохристијанската апологетика пишував за Тертулијан (160-225г) и „обвинувањата за почитување на магарешка глава „.

Дека и „Тертулијан„ е веројатно етопеистичен доминикански фратар, нема сомнение.Тој на пример (иако од Африка,Картагина) немал поим за славните „Пунски војни „264-146 ПНЕ иако Ханибал и слоновите преку Алпите е тешко да се заборават).

Тој во својата „Апологетика„ ја цитира преписката меѓу „Плиниј Помладиот„ и „Императорот Трајан„ (додуша малку грешно, но бидејќи е од Африка тој прави и многу други грешки иако е „филозоф„ и нема кого не го знае од „античките автори „ од нивни цитати  врие апологетиката) која е повторно „откриена„ дури во 15 век (потоа пронајдениот „оригинал„ е изгубен,зарем се сомневате?).

Јас се сомневам во целата „антика„.Одбивам да носам магарешка глава.