Јастребов, Обичаи и песни на турските Срби

Иван Степанович Јастребов (1839-1894) руски публицист и дипломат.

ТУКА

Се разбира  „турски Срби„ се Македонците.

Кај нас привикнавме на сознанието Македонија да се поврзува со идејата дека таа земја е населена со Бугари и не си ја дозволувавме идејата дека во неа живеат и Срби.Дури во последно време некои учени започнаа да дозволуваат постоење на српски елемент,иако сеуште не можат да му се спротивстават на вкоренетото мислење дека во Македонија живеат Бугари бидејќи ниту во неа има Грци,а Турци има толку малку што тие не се ни осмелуваат да си ги мерат силите со Бугарите.Статистичките податоци на Ризов*(тој ја составувал својата статистика на возраст од помалку од 20 години) и слични на него ги водеа заболените од бугароманија во не малку заблуди,кои можеби и до ден денес се раскажуваат.Без оглед на поголемото или помало отрезнување од бугароманската заблуда,сеуште кај нас ќе се пронајдат не малку бугаромани на кои бугарскиот чад сеуште им го заматува видот.Бугарите,учејќи кај нас и добро познавајќи ја нашата слаба страна желно да се вљубуваме во нешта кои не фасцинираат не престануваат да го шират во нашата журналистика раширеното мислење на населеноста на Македонија исклучиво со Бугари.Имено,со оваа цел г.М испечати во ноемвриската книшка „Известија на Ст.Петербуршкото славјанско благотворно општество„ за минатата година,статијка под наслов „Македонија„.Бугарите се исто така подготвени да докажуваат дека и косовскиот вилает не е населен со Срби(како што тоа веќе во бугарските календари е сторено).И г.М во својата статија дојде до подобните тенденциозни наводи при погрешното изложување на борбата на македонските словени против елинизмот.Дека во Македонија славјаните не се Бугари и дека немало бугаризам таму каде сега го наоѓаат,потврдува и самиот г.М со заглавието на својата статија „почетоци на бугаризмот итн„.Значи бугаризмот немал корени во Македонија а го води својот „зачеток„ од пред 20-30 години како што вели самиот г.М.Ова не е доволно за на г.М да не си го земе правото да ги нарекува македонските славјани (Старо-Срби) -Бугари.Тој напротив ќе им сугерира на читателите дека ова го прави,не обрнувајќи му внимание на мислењето на филолозите,а имено затоа што „ словените во македонија д у х о в н о се соединиле со Бугарите од Северна Бугарија,Тракија,земајќи го името Болгар.Ако устројуваме вакви силогизми ,во други случаи ќе дојдеме до апсурдности .На пример муслиманите во Босна,по род Срби,кога го превзеле муслиманството духовно се соединиле со Турците од што следува дека тие повеќе не се Срби туку Турци.Не ги нарекувале ли грчките митрополити и воопшто сите елинизатори сите православни словени -Грци,затоа што од нив ја зеле православната  вера и се соединиле со нив   д у х о в н о.Не не зачудува што и денес елинските пропагандисти оние кои ја признаваат патријархшијата ги нарекуваат Грци а егзархистите-отпадници од грчката народност.И тирците до ден денес продолжуваат да ги нарекуваат сите Словени во Македонија -Руми(грци) освен егзархистите кои во официјалните документи ги нарекуваат Бугари.Само неколку турски паши ,на пример Митхад Паша познатиот организатор на придунавскиот вилает и неговата креатура Абдурахман паша(денес генерал -губернатор во Мала Азија) со политички цели да го спречат влијанието на Српското кнежевство и неговото проширување и помагале на бугарската егзархија да ги побугари словените дури и во Косовскиот вилает.Последниов,Абдурахман паша, во 1872 година промовирајќи го нишкиот губернатор во генерал губернатор на бившиот Призренски вилает , се трудеше да го зголеми влијанието на бугарската егзархија и и предлагаше на призренската православна општина да ја признае егзархијата и во тој случај им вети на призренците дека ќе ја зачува старата црква Св.Спас во Призрен која грчката патријархшија договорно ја предаде на тамошните цинцари затоа што тие изразија желба дека сакаат да се погрчат,денес Цинцарите во Призрен учат грчки и вршат служба во црква на грчки.Грчкиот силогос им изгради училиште му плати на учителот 600 рубљи годишно и го снабди училиштето со книги и облека).Овој пример да им се забранува на Србите да се нарекуваат во Турција со тоа име не е единствен во поново време.Но во уште постари времиња оваа забрана за Србите во Македонија била сеопшта и сеопфатна.Да се нарекуваш себе Србин значело дека се нарекуваш бунтовник против општествениот поредок истомисленик со Србите од Шумадија или Црна гора,исконските непријатели на Турција.Да се наречеш Србин значело да навлечеш на себе сомнеж не дека сочувствуваш туку и дека работиш за српските кнежевства.Само од страв од Турците македонските Срби не смееле пред турците ни да го спомнат непожелното име Србин.Не малкумина кои се осмелиле  платиле со затвор ,прогонство во Азија и Африка а се случувало за ваква дрскост да платат и со живот.Ми се случувало не еднаш да слушам од старци раскази по повод тоа како нивните дедовци и прадедовци страдале од Турците за тоа име.Турците и потурчените ги нарекуваат Србите или ѓаури или власи(во смисла на роб).Во писмениот јазик ги именуваат како бугарски народ.Со оваа чест се удостоени и Србите од целиот Новопазарски санџак.Арнаутите исто така ги нарекуваат Каури,Власи и Б у г а р и за разлика од Б о л г а р и т е кои живеат на исток од Ќустендил.Турските Срби се привикнале на овие имиња и сами себе се нарекуваат Ѓаури (кога разговараат на српски со српските муслимани) или Власи(кога разговараат со Турци) или Каури(кога разговараат со Арнаути) или раја (кога разговараат со управниците) зависно од тоа со кого разговараат.меѓусебно се нарекуваат Р и с ј а н и  но никогаш себе не се нарекувал Бугари се до 70тите години (на 19 век) и ако го правеле тоа го правеле само пред властите и судската администрација.не е чудо ни што Србите кои живеат во Албанија се водат кај Турцита(на пример во пасошите) како Бугари исто така као што со ова име се нарекувале жителите на Подгорица и Спица а и Куча Дреналовича се до нивното преминување во Црна Гора.Забележувам овде уште една необична појава.Турците никако не сакале да дозволат јазикот на кој зборуваат Србите во Македонија да се нарекува српски.Толку се противат на овој назив што тие српскиот јазик го нарекуват босански,влашки или бугарски но никогаш српски.Потурчените Срби говорат на чисто српски јазик но никогаш не го нарекуваат српски туку бошњачки(босански).Впрочем не треба да се чудиме на оваа појава што Турците од фанатизам се подготвени да го избришат српскиот народ од лицето на земјата и да му го уништат јазикот на кој говори.Не гледаме ли исто така дека и во Босна ,српскиот јазик е прогонуван исто како и во Турција.Австријците не сакаат тој да се нарекува српски туку едноставно,месен.Едвај е нужно овде да се зборува дека Србите со своите востанија против турскиот јарем за кои секогаш наоѓале сочувство кај своите еднокрвни браќа во Македонија ги навлекле Турците против себе.Доволно е да се спомне војната на Турција против Австрија во која Србите имале свое активно учество,а подоцна двократната преселба на Србите во Австрија за да си претставите каква репутација имале Србите кај Турците.Со ферманот за уништување на Пеќската патријархшија строго било забрането да и се спомне името на оваа народна српска независна црква.И во подоцнежните времиња Србите не ги оставале Турците на мир.Имињата на српските ајдути се познати во српската историја .Меѓутоа за тоа време Бугарите спиеле со цврст сон.Никогаш кај нив немало заговор против Турците.Тие биле верни робови на турците до незамисливи размери.Во криминалната историја на Бугарија(за време на турското владеење) вие нема да најдете ниту еден факт кој би докажал случај на благородна саможртва или пожртвуваност на Бугарин.Да кажеме појасно:немало случај некој Бугарин од чиста мира да убие Турчин поради честа на неговата жена.Но ние тоа го гледаме од историјата на Србите и Црногорците.Тие,исто како Арнаутите,не си го штеделе животот поради честа и беспоштедно ги убивале Турците кои ги обесчестувале.....

........Не можејќи сосема да ги побугарчи овие звуци(ћ и ђ односно ќ и ѓ м.з) карактеристично Српски,и Миладинов,побугарчувајќи ги песните на турските Срби и Веркович,служејќи се и со наши и со ваши т.е и со Срби и со Бугари не можел    српските ћ и ђ да не ги сочува во своите песни........Мојата погоре наведена книга„Служение еврејско„исто така со убедителна надгледност му докажува на читателот дека јазикот,на кој таа е пишувана, бил имено српски а не бугарски.Ние знаеме дека бугаринот ниту во пишуваниот ниту во говорниот јазик не го употребува двојниот партицип а во оваа книга тој се среќава доста често на пример:будејќи,будејћи,бидејќи,знајајке,чатеике бо таја книга...

Да не должам со глупостиве.Македонците не се ни Срби ни Бугари .Секогаш било тешко да се присвојат.

Овде ни се поинтересни некои народни песни забележени од Јастребов.Забележувам дека ова не е превод на песните .Тие се само препишани со македонска азбука.

Призрен

Јеребичице, треперичице,високо леташ,
Високо леташ ,далеку гледаш
Далеку гледаш,широко држиш,
Широко држиш,на куќи паѓаш,
На куќи паѓаш ,на куќи слама,
на куќи слама,у куќи слава,
У куќи слава ,да је жива
Домаќинска глава!
Испи ја исчисти ја Јован чорбаџија!

Дебар

Утре вечер.бодник-вечер,
Бодни коња на пазара,
Купи риба и јогули
Дојди дома,да ја вариш,
Сркни риба,убоцај се,
Пи си вино,весели се.
***
Теле велит:леле!
не колите мене ,
Токо коли кокош,
Кокош се скрил под кош.
***
Сива,сива ,гулабица!
До каде си долетала?
-До нашего господина,
Что чинеше наш господин
-Ми правеше златни чаши,
Златни чаши и конати,
Да послужат мала Бога,
Мала Бога и Божиќа.
Божиќ ми е по се земја ,
Слава му је до небеси!

Добро утро стара бабо,
Дај ми колач и погача,
Напи с'вино и ракија,
Појди в племна запали се,
Сркни риба,убоцај се,
Косни каша,попари се!
***
Посакал петар убава Јана ,и,и!
С добрум ја сакат за две години,и,и!
Со злум ја сакат за три години.
Јанина мајка Јану не дават.
Ја затворило во земни кледи,
Во земни кледи ,камнени ѕиди,
камнени ѕиди,мраморни порти.
От ми је писна јанина мајка,
Оф леле,леле  за бела Јана,
Шчо не си имав ушче једна ќерка,
Ушче једна ќерка как бела Јана.
Здодеја ми се пиејќи вода,
Вода си пија се синошница,
Се синошница,израсеница.

Оф леле,леле дури до Бога!
Шчо не си имав ушче једна ќерка,
Ушче једна ќерка как бела Јана.
Шчо ми се спила студена вода,
Студена вода с утра носена
С утра носена с цут оросена!
неја да прата на студна вода.
От ми ја дочу убава Јана,
ми се промени во девојчинско
На глава кладе се невестинско.
От ми је зеде ибрик во рока
Ибрик во рока,ведро на глава.
Оти ми појде на студна вода
Тамо го најде Петре војвода,
петре војвода с коња на вода.
Де изговори Петре војвода,
-тако ти бога млада невесто,
ја ќа те праша право да кажеш.
Чија си ќерка ,чија си сноа?
Де изговори млада невеста,
Џелепска сноа,војничка ќерка,
пак ми одеа шчо поодеа
Де изговори млада невеста
Да Бог те убил петре војвода,
Да л не познаваш убава Јана,
Што си ја сакал до три години?
Оту ми стрча Петре војвода,
Со коња трчат,не ја фтасават.
Со стрели фрљат,не ја погаѓат.

***

Иљванин татко две кули правит,
Две кули правит,два манастира,
Иљвана мома кал подаваше,
кал подаваше,кал и камења,
кал и камења,белага вара.
Тује помина Селим сејменче,
Де ајти тебе Иљвано моме,
не те прилегат кал да подаваш,
кал да подаваш,кал и камења,
Ток те прилегат рокав да везеш,
Рокав да везеш на висок диван.
Рокав да везеш,чорап да плетеш.

Името на манастирот Хиландар не значи ама баш ништо(илјада магли илјада мажи итн итн ,некои теретни бродови,потполни глупости,Хиландариос растко бла бла ).Веројатно манастирот се викал Илиндар односно дар за свети Илија,како што се гледа од песната: