Контраисторија: Теренциј Шекспировски

Светониј по 3-4 века „открива детали„ за животот на Теренциј

Светониј (1-2 век НЕ) за Теренциј (ус)(2 век ПНЕ)

Публус Теренциус Афер , роден во Картагина, во Рим беше роб на сенаторот Теренциус Луканус , кој одушевен од неговите способности и убавина не само што му даде либерално образование во младоста туку и слобода по полнолетството. Некои велат дека бил заробеник во војна , но ова, како што не информира Фенестела, сигурно не било така, бидејќи неговото раѓање и смрт биле помеѓу втората и третата Пунска војна.

Дури и да претпоставиме дека бил заробеник од Нумидиското или Гетулиското племе , како можел да падне во рацете на римски генерал кога немало трговски врски помеѓу Италијаните и Африканците се до падот на Картагина.

Теренциј бил многу близок со луѓе на високи позиции а особено со Сципион Африкански и Кајус Делиус а дури и се смета дека нивната наклоност ја купил на валкан начин. Но , Фенестела го отфрла ова велејќи дека Теренциј е постар од обајцата. Корнелиус Непос пак, не информира дека сите тројца биле на приближно иста возраст а Порциас се сомнева во некаква нечиста активност во следниот пасус

„Додека Теренциј намерно игра со големците и се препорачува себеси со најдоблестни украси на сопствената личност, додека со алчни уши ја пие мелодијата на гласот на Африканус, додека размислува да биде постојан гостин на масата на Фуриус и убавиот Лаелиус, додека смета дека е сакан нежно од нив и често е покануван кај Албанум поради неговата младешка убавина, ќе се најде соголен од неговиот имот и сведен на најниска состојба на беда.

Потоа , повлекувајќи се од светот, тој ќе замине за Грција (немало други земји,каде да оди м.з.) каде ќе умре, во Стримфалос, град во Аркадија. Каква корист имаше тој од пријателството со Сципио или Лаелиус или Фуриус, тројцата највлијателни благородници на неговото време? Тие дури не ги задоволуваа неговите нужни потреби за да му обезбедат куќа под наем во која би се вратил неговиот роб по смртта на својот господар„

Пишувал комедии, од кои прва била Андрија која требало да се игра на јавните спектакли приредени од едилите и му било наредено да ја прочита пред Каекилиус. Претставувајќи му го на Каекилиус додека тој вечерал и бил лошо облечен (што имал, тога со дупки?м.з.), се вели дека му го читал почетокот на драмата седнат на ниско столче во близина на каучот на големецот.

Но откако прочитал два-три стиха го поканиле да седне на масата и вечерајќи со својот домаќин ја дочитал драмата на негово големо задоволство. Оваа драма и пет други биле дочекани од публиката со сличен аплауз иако Волкатиус во својата нумерација(и нумерирале ли ?цццц) на драмите вели дека „Хекира не треба да се смета помеѓу нив„(?).Комедијата Евнух била играна дури два пати дневно и заработила повеќе пари од било која друга комедија, без разлика од кој автор , било кога претходно (значи била антички блокбастер м.з.) и тоа осум илјади сестерции , покрај сумата која му била доделена на авторот за делото.

Но Варо го сака уводот во Аделфи (Браќа м.з) повеќе од Менандер. Обично се вели дека на Теренција во пишувањето му помагале и Лаелиус и Сципио со кои живеел многу блиско. И тој дава сугестии во оваа насока и не се обидува да се одбрани, освен скромно, во својот пролог на Аделфи.

Hunc adjutare, assidueque una scribere;

Quod illi maledictun vehemens existimant,

Eam laudem hic ducit maximam: cum illis placet,

Qui vobis universis et populo placent;

Quorum opera in bello, in otio, in negotio,

Suo quisque tempore usus est sine superbia.

-- -- -- -- За ова,

Злобните велат дека некои благородници

му помагаат на бардот, и пишувале заедно со него,

она кое тие го велат како злобна забелешка,

тој го почитува со голема пофалба: на нивно задоволство

и на задоволство ваше на светот и на народот

на оние чија чија работа е во војна,во мир, како советници,

времето им е искористено без ароганција

Изгледа дека протестирал неискрено поради оваа импутација, бидејќи идејата им била далеку од непријатна на Лаелиус и Сципио.И затоа фатила корен и долго преовладувала.

Квинтус Мемиус , во говорот во своја одбрана, вели , „Публиус Африканус кој од Теренција позајми карактер кој го глумеше во приватниот живот, го донесе на сцената во свое име.Непос вели дека во некоја книга(?!) пронашол дека К.Лаелиус, кога во некоја прилика бил во Путеоли, на мартовските календи (1 Март,м.з.) неговата жена побарала од него да стане рано а тој замолил да не го мачи да станува рано бидејќи доцна си легнал, ангажиран во пишување со успех поголем од вообичаено. Кога го прашала што пишувал тој ги пoвторил зборовите од Еавтонтиморуменос (Себеизмачувач,грчки-инаку драма на Теренциј .м.з)

Satis pol proterve me Syri promessa -- Heauton. IV. iv. 1.

I'faith! the rogue Syrus's impudent pretences --

Сантра смета дека ако на Теренција му била потребна некаква помош во компонирањето,тој немало да бара помош од Сципио и Лаелиус, кои тогаш биле многу млади мажи, туку од Сулпициус Галус, докажан научник кој прв ги вклучил неговите драми во игрите приредени од конзулите или од Квинтус Фабиус Лабео или Маркус Попилиус, обајцата од конзуларен ранг, како и поетите.

Поради ова, алудирајќи на помошта која ја добил, тој не говори за своите коавтори како за многу млади луѓе туку како луѓе чии услуги народот комплетно ги почувствувал во мир , војна и раководење.

Откако му ги подарил своите комедии на светот,пред да ја мине триесет и петтата, за да избегне сомневања, бидејќи открил дека други ги публикуваат своите дела под негово име* (како ги „публикуваат„,на восочни таблички или на вратата од „базиликата„? м.з.)или пак за да се запознае со начинот на живот и обичаите на Грците, за да им ги покаже своите драми, се повлекол од дома и никогаш повеќе не се вратил (одјавал кон зајдисонцето? м.з.).

Волкатиус вака ја опишува неговата смрт.
Sed ut Afer sei populo dedit comoedias,
Iter hic in Asiam fecit. Navem cum semel
Conscendit, visus nunquam est. Sic vita vacat.
Кога Афер напиша шест драми за публикатаТргна за Азија; но од моментот кога се качи на бродотникогаш повеќе не го видоа. Така го заврши животот.

К.Консентиус тврди дека исчезнал на море на патот назад од Грција и дека сто и осум (1+8=9 секогаш или деветка или шестка ,не знам зошто,м.з. ) драми , верзии на Менандер , биле изгубени со него.

Други велат умрел во Стимфалос, во Аркадија или Левкадија, за време на конзулството на Кнаус Корнелиус Долабела и Маркус Фулвиус Нобилиор, истрошен од јака болест и со жалење и каење за изгубениот багаж (господе боже, кај му заскитале куферите ? м.з.) кој претходно го испратил со брод кој потонал (еве ви зошто! м.з) и во кој багаж се наоѓале последните нови драми кои ги напишал.

Како појава, се вели дека бил прилично низок и слаб, со темен тен (па „подгорен„ од сонцето на Африка каков да биде? м.з.). Имал една ќерка која подоцна ја омажил за некој римски витез (кога побрзо до 35 години омажи ќерка?м.з.) а имал и 20 акри градина крај Виа Апија, кај Вилата на Марс.

Затоа уште повеќе се чудам како Порциус можел да ги напише следните стихови:

-------- nihil Publius Scipio profuit, nihil et Laelius, nihil Furius,
Tres per idem tempus qui agitabant nobiles facillime.
Eorum ille opera ne domum quidem habuit conductitiam
Saltem ut esset, quo referret obitum domini servulus.

Ништо на Публиус (Теренциј м.з.) не му даде Сципио, ништо Лаелиус, ништо Фуриус,Тројцата во свое време најголеми благородницибарем за неговото дело да му најмеа куќа .За да може во неа да се врати неговиот роб.

Африканус го сместува на чело на сите комични автори,изјавувајќи во неговата Компиталија

Terentio non similem dices quempiam.
Еднаков на Теренциј наскоро не ќе се најде.

Од друга страна Волкатиус го смета за инфериорен не само на Наевиус,Плаут и Кајкилиус,но исто и на Лициниус.Цицерон му дава голем комплимент ,во својот Лимо-

Conversum expressum que Latina voce Menandrum
In medio populi sedatis vocibus offers,
А вака вели Кајус Цезар (Гај Јулие Цезар?):

Tu quoque tu in summis, O dimidiate Menander,
Poneris, et merito, puri sermonis amator,
Lenibus atque utinam scriptis adjuncta foret vis
Comica, ut aequato virtus polleret honore
Cum Graecis, neque in hoc despectus parte jaceres!
Unum hoc maceror, et doleo tibi deesse, Terenti.

Ти кој ја делиш честа со Менандер,ќе земеш место помеѓу поетите од највисоk степен,и праведно, бидејќи таква е чистотата на твојот стил.Ако на твојата благородна дикција додадеше повеќе комика,твоите дела ќе беа еднакви со грчките ремек-дела( под „комична сила„ Цезар веројатно подразбира прдење, ждригање и слично м.з.), а твојата инфериорност во ова нешто немаше да те изложи на цензура.За ова жалам јас, Теренциј, жалам што мора да кажам дека имаш недостатоци.

Nam quod isti dicunt malevoli, homines nohiles
Tu quoque, qui solus lecto sermone, Terenti,

Само ти,Теренциј,го преведе на латински и го облече по свој избор јазикот на драмите на Менандер, и го донесе пред публика, која во толпи тивко аплаудираше восхитена од секоја линија и шармирана од секоја пауза.

Мои забелешки за „Животот на Теренциј „од "Светониј"

Луциус Фенестела, е писател спомнат од Лактантиус, Сенека, и Плиниј, кои велат дека умрел кон крајот на владеењето на Тибериј. Штом сите го знаат „Фенестела„-прозорче (инаку обично долап во црква), типично италијанско некако неантичко име, сите се фалсификувани и исцицани од малиот прст на „Фенестела„.

Втората Пунска војна завршила во 218 ПНЕ а третата почнала 149 ПНЕ, Теренциј „веројатно „ се родил околу 195 ПНЕ

„Свети Јероним„ исто така тврдел дека Теренциј му ја читал својата драма „Андрија„ на Каекилиус (220-166 ПНЕ) кој бил комичен поет во Рим, што е „анахронизам„ бидејќи тој наводно бил мртов во тоа време. Предложено е од „стручњаците„ наместо Каекилиус да стои „едилот Ацилиус „кој тогаш сеуште бил „жив„(видете што мудро „предлагаат„ ,м.з.). Бидејќи „Свети Јероним „ знаел за анегдотата со Теренциј тој е исто така исцицан од малиот прст било на „Каекилиус„ било на „Ацилиус„.

Дека Сципион Африканецот кој тогаш имал 21 година му помагал на „Теренциј„ спомнал Цицерон (106-43 ПНЕ).

Откривањето на „писмата„ на Цицерон од Петрарка во 14 век го означило почетокот на „Ренесансата„.Цицеро значи Грав.Англиското име на Гравот о во тјудорска Англија било Master Tully.(Учителот Турски Грав? ). Штом „Гравот„ го читал „Теренциј„тој е продукт на тјудорското време (1485-1603) а веројатно самиот „Теренциј „е претходник или современик на Шекспир (1564-1616), ако не е смислен според Шекспир (или обратно) бидејќи наводно оставил многу драми во кои видни благородници му помагале во пишувањето а самиот биз нешколуван , има дубиози околу тоа дали бил богат или сиромав, имал ќерка која добро ја омажил за доктор итн. Ова ја турка „биографијава„ на Светонија накај 18-19 век.

1 март(мартовските календи) бил празник на мажените жени

„Сантра„ бил писател кој пишувал биографии на познати „антички„ личности а Св Јероним го спомнал како „учен човек„ во својата книга за црковните автори.

Теренциј бил кобожем африкански роб па затоа му требало помош при пишувањето (така велат и за Шекспир) додека Федрус (кобожем 15 ПНЕ-50 НЕ) кој пишувал басни на латински исто бил „тракиски„ роб од македонска Пидна, па никој не сметал дека му помагале во пишување.

Цицерон за Сулпициус Галус рекол дека е одличен оратор и елегантен учен човек.Тој бил конзул кога Теренциј ја напишал „Андрија„. Турскиот грав -Цицеро од тогата не сипувал само грав во форма на знаење , туку цели тикви. На пример Цицеро знаел дека Питагора многу мразел грав така што кога му ја запалиле куќата па Питагора морал да избега во поле со грав, тој преферирал да биде запален.Паметно.

Кобожем Теренциј ги превел од грчки на латински сите комедии на Менандер.Верувам дека „Менандер „всушност не ни можел да напише толку колку што Теренциј можел да „преведе„.

„Градината„ на Теренциј на Виа Апија на латински се вика „Hortulorum„(множина) и значи ниви насадени со лозје, овоштарници од смокви (многу ги сакале античките), праски , лубеници, дињи, пченка, грашок и тикви кои се одгледувале за продажба на пазар.Откако ќе го завршиш говорот малку продаваш на тезгата.

Како„ Виа Апија„ си ја „замислувал„ Пиранезе

Кратка содржина на „Евнух„ од Теренциј

Драмата кобожем е превод на латински од грчки на драма на „Менандер„ (3-4 век ПНЕ, значи ако се сетиме на Аристофан, би требало античките „Атињани„ сеуште да пишуваат на восочни таблички.Менандер бил кобожем обожавател и имитатор на „Еврипид„)

Некој граѓанин на Атина имал ќерка по име Памфила и син наречен Кремес. Памфила била украдена додека била новороденче и била продадена на трговец од Родос кој ја подарува на една куртизана од Родос и таа ја одгледува заедно со својата ќерка Таис , која е малку постара. Таис во текот на годините , следејќи го занаетот на својата мајка, се сели во Атина. Нејзината мајка умира, имотот и се дава на продажба а Памфила е купена како робинка од Трасо, официр и обожавател на Таис , кој случајно го посетува Родос. Во отсуство на Трасо, Таис се запознава со Федрија, момче од Атина, син на Лахес. Таа се запознава и со Кремес кој живее во близина на Атина и кој дознава дека Памфила е всушност неговата украдена сестра.

Трасо се враќа во Атина со намера да и даде подароци на девојката,но не го прави тоа додека таа не го отфрли Федрија. Откривајќи дека девојката со капетанот е Памфила, Таис не знае што да стори бидејќи го сака Федрија а сака и да ја спаси Памфила .

За да го задоволи капетанот таа го брка Федрија,но следниот ден пак го повикува и му ги објаснува своите причини , истовремено молејќи го да дозволи Трасо да доаѓа во нејзината куќа во следните два дена а откако ќе ја спаси девојката, ќе го отфрли.

Федрија се согласува и решава тие два дена да ги мине на село а истовремено му наредува на Парменио, да и испрати на Таис еден евнух и една етиопска девојка кои ги купил за неа. Капетанот ја испраќа Памфила, во која се вљубува помладиот брат на Федрија, Хереја, веднаш штом ќе види колку е убава. Хереја инсистира Парменио да го внесе во куќата на Таис преправен како евнух.(Како човек се преправа во евнух не ми е јасно ама добро , наводно евнухот носел шарена облека уште 3-4 век пне додека во среден век само царот можел да носи црвено.Изгледа ткаењето и фарбањето во антиката исто било многу понапредно од она во среден век.Ццццц.).Откако го пуштаат во куќата на Таис тој ја силува девојката.Подоцна Трасо се расправа со Таис и доаѓа во нејзината куќа со своите слуги за да побара Памфила да му се врати , но се разочарува.На крајот Памфила ја препознава нејзиниот брат Кремес и му ја ветува за жена на Хереја а Трасо се смирува со Федрија преку посредништво на Гнато неговиот Паразит.

Цитат од Прологот (антички состојби во театарот,о мој антички Боже)

Откако Едилите ја купија „Евнух „на Менандар, претстава, која ние сега ќе ја одиграме, тој (Теренциј м.з.) успеа да добие можност да ја разгледа.

Кога дојдоа магистратите да ја погледнат тој извика дека крадец а не поет го произвел делово, бидејќи тоа всушност е „Колакс„,стара драма на Плаут и дека оттаму се земени ликовите на паразитот и капетанот.

Ако ова е грешка а грешката произлегува од незнаењето на поетот а не дека тој имал намера да биде виновен за кражба. Дека е така, сега ќе биде можно да пресудите.

Но Колакс е драма на Менандер, и во неа постои Колакс (вовлекувач,ласкавец м.з), Паразит и фалбаџиски Капетан: тој не негира дека ги зел овие ликови во својот Евнух од грчкиот, но со сигурност негира дека бил свесен дека овие драми веќе биле преведени на латински .(цццц)

Но, ако не е дозволено да се користат истите ликови како во другите драми, како може да се дозволи да се претстават забрзани слуги (servi), да се опишaт доблесни матрони, подмолни куртизани, лакоми паразити, или фалбаџиски капетан, истепано дете, старец измамен од слугата, љубовта, омразата, сомнежот? На крајот, ништо не е кажано сега што не било кажано претходно.

Затоа праведно е, да го знаете ова, и да дозволите, модернистите(?) да го направат она што го правеле античките(од античките имало и поантички ? м.з.).

Дајте ми го вашето внимание во тишина за да разберете што значи Евнух.

Евнух е комедија на карактери,слуги,старци ,матрони,куртизани.Се тоа во „антички„ стил -пред нашата ера.Всушност се работи за познатата „комедија дел арте „ која кобожем никнала од земја во 16 век.Да, тука го има и „Лошиот капетан„ (il false bravado) .

Таис на пример е името на куртизаната Таис која кобожем му била љубовница на Александар Македонски и го придружувала на неговите походи а тука е и името на Парменион- генерал во војската на Филип II и Александар.Теренциј живее и работи во време кога славата на „Александар„ веќе била помината.Еве како таис му помогнала на Александар да го запали дворецот на Ксеркс:

"Кога кралот [Александар] се запали од нивните зборови, сите скокнаа од своите каучи и се договорија заедно за да формираат победничка процесија во чест на Дионис. Веднаш беа собрани многу факели . На банкетот беа присутни женски музичарки, па кралот ги натера сите да излезат надвор од комусот на звукот на гласовите и флејтите и гајдите.Куртизаната Таис ја водеше целата претстава. Таа беше првата, по кралот, која го фрли нејзиниот пламнат факел во палатата. Бидејќи и другите го сторија истото, целата палата веднаш беше стопена, толку голем беше пожарот. Чудесно е што незнабожниот чин на Ксеркс, кралот на Персија, против Акропол во Атина требаше да се отплати во ваков вид по многу години од страна на една жена, граѓанка на земјата која настрадала,и тоа од забава. "-

Диодор од Сицилија (XVII.72)

Необичен е мотивот на „куртизаната со златно срце„ кој е максимално експлоатиран од Теренциј и наводно ги преживива „вековите„ прво како Света Таис ,потоа преку драмите на калуѓерката Хросвита(Розвита) кои се очигледен фалсификат подметнат во 10 век, па се до Анатол Франс .

Само да напоменам и дека античкиот „Плаут„ не пишувал на академски латински туку на „колоквијален, секојдневен говор„ преполн со „латински архаизми„ што би требало да е незамисливо за антиката бидејќи „народниот говор„ започнал да се цени дури во ренесансата.Исто како Шекспир тој ја обожавал играта на зборови.Всушност Шекспир многу „позајмувал„ од Плаут.Гледаме дека и Теренциј исто така „позајмувал„ од Плаут а Плаут од „Еврипид„ и „Менандер„.Се тоа убаво звучи само прашање е како во време во кое немало печатница можело до идентичност да се копираат имињата,ликовите ,карактерите и ситуациите и да не проработи „расипаниот телефон„.

Телефонот проработел дури во 14 век.На пример, Таис се пече во Пеколот на Данте кој немал појма за Света Таис ниту за драмите на Розвита туку наводно од Гравот Цицерон го позајмил и Теренциј со се Таис па ја бутнал во Пеколот да се гребе со нечисти нокти ,малку грчејќи се а малку стоејќи на нозе.Нејзиниот најголем грев е всушност ласкањето.Можеби делумно и подведувањето.

Пеколот ,Песна 18

Appresso ciò lo duca «Fa che pinghe»,
mi disse, «il viso un poco più avante,
sì che la faccia ben con l’occhio attinghe
di quella sozza e scapigliata fante
che là si graffia con l’unghie merdose,
e or s’accoscia e ora è in piedi stante.
Taïde è, la puttana che rispuose
al drudo suo quando disse "Ho io grazie
grandi apo te?": "Anzi maravigliose!".
E quinci sian le nostre viste sazie».

Евнух,чин трети сцена прва

THRASO. Magnas vero agere gratias Thais mihi?
GNATHO. ingentis.

Трасо(Тракиец?) е „војникот фалбаџија„(„miles gloriosus„ кај Плаут) односно „лошиот капетан„ на комедијата деларте.Гнато е неговиот придружник и паразит-ласкавец.Кога Трасо прашува „Добив ли големи благодарности од мојата Таис?„ Гнато лицемерно одговара„Ма огромни„.

Кај Данте „Тоа е Таис(Таиде,Thaidis) која што му одговорила на својот љубовник кога ја прашал „Имам ли огромна благодарност од тебе?„ „Ма огромна„!

Ако Данте го читал „За пријателството„ на Цицерон ќе знаеше дека Таис никогаш не кажала„Ингентис!„ ласкајќи му на Трасо.Напротив, самиот „Цицерон„ вели дека ласкањето на сцена е смешно затоа што паразитот му ласка на „надуваниот римски војник„.„Очигледно„ дека нашиот „Цицерон-Граф„ го читал Теренција „во оригинал„.Но тоа не може да го кажеме за Данте.

Данте делува како слабо да знаел латински иако експертски на овој мртов јазик пишувал цели книгишта. На латински. Гледам дека тој Цицерона не го разбрал добро. Веројатно некогаш го читал иако на прв поглед така изгледа.Ласкање.Лоша работа.Теренциј.Куртизани.

Ама веројатно човекот си ја гледал претставата ,па нешто му останало.Тој рече така...таа рече вака,за ова беше претставата, за она.

Теренциј наводно бил екстремно популарен во среден век постојат повеќе од 650 манускрипти датирани од деветти век па нагоре.како се датирани во 9 век е друго прашање.веројатно според фризурата на „Теренциј од 9 век„.

Кодекс Ватиканус 3868,кобожем 9 век.

Маски од претставата

Гадни музи,гаден Теренциј.Фризурата на Теренциј на цртежов наводно била популарна во трети век па „научниците „ заклучиле дека овој манускрипт е „прецрт„ од манускрипт од 3 век.Не се смејте.Жива вистина е ова.