Б'лгарска "грамота"

Во 1830 година бившата Императорска руска академија го направи првиот чекор кон научни истражувања за Словенското племе кое населува големи пространства на земјата ,простирајќи се зад Дунав и Балканот се до самата древна Грција .Со силна воља таа го назначи на местото на изучување на овој предмет Ј.И.Венелин,познат во научниот свет со своите трудови.Службата не му дозволувала да помине долго време во патување,но тој сепак направил многу добри работи.Плод на патешествијата на Венелин се 66 те Влахо-Бугарски грамоти со опис и објасненија,доставени на Руската академија.Во 1840 година,по смртта на Венелин,Академијата ги издала.Овие грамоти на некој начин укажуваат на раличноста на две племиња со еден славјански корен без оглед на тоа што се однесуваат само на Влашката дипломатија ,која суштествувала за време на бугарското владеење на тие простори.Бугарска Бесарабија(или нижа Валахија и Бесарабија),бидејќи биле Бугарски војводства по освојувањето на Бугарското царство од страна на Турците ,прибегнале кон неопходноста да ја признаат над себе власта на Османлиите и на таков начин да ја сочуваат својата народност.

Валахија,признавајќи ја муслиманската власт ,го задржала своето богослужение , судството, писменоста и сите општествени документи ,какви што биле дотогаш- на бугарски јазик, иако подоцна грците од Константинополскиот Фанар со своите врски при Отоманската Порта се погрижиле да постават кнезови во Валахија и Молдавија назначени од фанариотските Грци.

Овие Грчки кнезови ,имајќи своја политика ,се погрижиле се да преведат на Влашки јазик.При овие општи реформи само некои букви биле оставени бугарски ,можеби затоа што грчките се во недоволен број за влашкиот јазик а превземањето на римската азбука би значело приближување кон унијата.

При краткиот престој на Венелин во Бугарија ,тој не можел да пронајде ни една грамота која се однесува само на Бугарската дипломатија ,а тоа била една од главните желби како на Руските така и на другите учени Славјанофили. 

Незадржливиот Веселин иако ја заклучил нарачката на Академијата,не успеал да ги набави сите грамоти.Додека бил во Москва,тој пишувал многу за тоа.Мојата сопствена желба и долг на ревносен Бугарин ми наложија да се обврзам да побарам нешто во мојата сопствена Бугарија.За моите сонародници ќе кажам дека нивна општа карактеристика,особено на личностите со некакво звање ,на кои би им личело да се занимаваат со научни истражувања покажуваат недоверливост кон ревностните во образованието.Таа недоверливост уште повеќе се увеличува ако нивниот сонародник -патешественик побара нешто подобно од нив.За да успеам во било што ,бев принуден од местото на моето живеење -Одеса да спроведам насекаде,по овој предмет,активна преписка.Јас не жалев ни труд ,ни средства.Но беше тешко да се возбуди заспаниот,по овој предмет,дух на моите сонародници!Многумина,впрочем,просветни лица,ги оставаа моите писма без било каков одговор бидејќи не гледаа во нив некоја придобивка и полза за себе.

Поради сето ова јас во продолжение на неколку години не можев да пронајдам ниту една грамота. Првиот кој ја препозна потребата на Европскиот хуманизам беше јеромонахот на Рилскиот манастир, отец Неофит, познат по своите трудови во полза на Бугарското образование .Тој прв ми ја понуди својата соработка.Во тој манастир се чувала ,дадена нему грамота на последниот самодржец Бугарски и Грчки ,царот Јоан Шишман.Отец Неофит ги убедил манастирските старешини да му дозволат да направи препис(снимка) од нив,но светските манастирски наставници,жители на градот Филипопол ,му се спротивставиле на тоа.Бараше многу мака и труд да се убедат да се согласат на преписка.На крајот,уште пред смртта на Венелин,јас добив снимка на грамотата и му испратив верна копија.

Друг случај,но многу попријатен,ми се укажа во 1838 година.од Одеса се подготвував на пат за Атина,кај свештенослужителот при тамошното Императорско-Руско претставништво, Архимандритот Анатолиј,усрдниот управител на просветата во кругот на бугарската младина.Посветувајќи се на монаштво,тој го избрал за тоа Атонскиот Зографски манастир.Благочестивите Војводи на Молдавија од милосрдност му уделиле своевремено знатен имот во Бесарабија и Молдавија .По Букурешткиот мир во 1812 година меѓу Руската империја и отоманската Порта ,поголемиот дел од имотот останал во рамките на Руската Империја и според својата положба,манастирите дошле во владение на Кишеневската епархија.Како надокнада за ова на Зографскиот манастир му била назначена годишна определена сума.Заради побарување, во Високото Началништво , на повторно враќање назад на Зографските имоти ,манастирот во 1821 година го испратил погореречениот отец Анатолиј и старецот Хаџи Викентиј.По нивна заслуга ,особено поради ревнивоста на отец Анатолиј ,Зографскиот манастир повторно ги добил назад манастирските имоти во Бесарабија.На друго место ќе напомнам поопширно за оваа работа како и за благонамерниот проект на Архимандритот Анатолиј,кој се состои во тоа да се оддели прилична сума од Бесарабските приходи за уредување на учебни народни заводи за бугарската младина во Бугарија и на распространување на словото Божјо меѓу тамошните жители.Иако предлогот на отец Анатолиј очигледно не е одобрен од старешините на Зографскиот манастир,треба да се надеваме дека тие во скоро време ќе обрнат внимание на ова богоугодно дело.При такви ревностни чувства на природниот бугарин архимандритот Анатолиј,дознавајќи ја за време на својот престој во Ст.Петерсбург сета скапоценост на образованието,можам да се надевам да добијам од Атонскиот Зографски манастир се што е археолошко во него.Можам исто така да се надевам дека до содавањето на амнастирскиот архив,времето му дозволи на отец Анатолиј да ми испрати само две грамоти од кои една е во летопис.

Јас не се надевам да откријам во Бугарија уште други грамоти кои недоверливите отци ги чуваат во тајност .Но за да ги исполнам желвите на сите,да ја задоволам љубопитноста на моите сонародници и уште повеќе,желбата на Руските научници,јас решив да ги издадам грамотите кои сеуште се кај мене,присоединувајќи ја кон нив и кнежевската грамота ,дадена на кипријановиот манастир во Бесарабија која ми беше доставена од еден од тамошните монаси.

За уште повеќе да му угодам на читателот јас направив од нив и превод на Руски јазик,приложувајќи го на крајот од текстот,за оние кои сакаат да го вежбаат Бугарското наречие јас го испечатив при крајот на секоја грамота после дипломатскиот договор на Михаил со Дубровник,речник со објасненија на непознатите зборови и други забелешки.Можњеби тие не се потполно задоволителни.Ако не успеав во својот потфат да им угодам на сите поддеднакво се обврзувам да ја повторам мојата девиза ,веќе искажана во „Деница на Ново-болгарското образование„.

Quid potui feci,faciant

meliora potentes

В .Априлов

Одеса 1844 гоЛетопис Атонскаго Зографскаго манастира где повтиствуетја о произштествијах монастира со дна его учрежденија до 1371 года,писанаја разновременно с приведением имен римскаго Императора,Лева премудраго,Иоанна Терновскаго ,Цара Болгарскаго ,Стефана,цара Сербскаго и Деспота Серпскаго,Иоанна Углеша

В дни цара Лва премудраго благочестивие хоругви христианские сдржешту,в тому царству бјаста нјакие ,трие братја по плти паче жја по утишитјалју.

Си убо јако в древниих нравом, и тзоименита Моис ,Иарон ,Иоан Селима.Что нарицаетсе Селима храбр бе словом и делом .

Прозившии корјанјам ,стблиј благочстивим,честију изредниим,и богатством доволни.

Богатство бо Бозе втори по Аврааме и царствиа познании .

И богу по добродетели,изнесеним от места прво Јустинијание града Лихнидона ,нини от всеми глаголиемаго Охрид устримленним зело ,веллепием Завета Христова сдржеша иже и подржима рачитјалство.

Другиј сини Зеведеови,не мреже и кораблие поврзајут.

На вси истежаниа зелнаа и богатства царскаа с всеми похотми себе распеше и крестом в оружајуште .

Јако да от Христа получет.

И привитајут више риченнии гор и иже на јужнаја страну

себе три крови стварајут и стлпи.

И далечни жилишта друг от друга имеаху.

Кроме недилное собрание тех призиваше,јако да словом и псниеми божественими себи подвизајут.

и иже с ними ,к ним приходештих .

сицево беше тех сбрание иже духовне тчију тем поучаватисе.

ибо сицеви от Бога почитајутсе.

Јако слух и виштаниеих по всуду изиде.

добродителнаго житиа мнози бо јако и от самаго чртога царева прихождаху и прилеплјахусе.

чина и добродителних .

И беше призвание на всак ден благоизбранному стаду и множештусе.

осем свештавајут благ свех .

и се от свише снидоше устрмлением обретајут место благим откровенно.

в дибри к удолију.

благоуханием показуемо.

абие чешт усикнујут ,иже кадиние јавлјаешсја вини обретајут мрамор зелениј паче снега блистајуштсе.

И на ту благознаменну месту ,обител обшту сграждајут.

от царскаго скровишта в лето тогда текуштее от сзданиа миру 6427-от Р.Х 919.

хотејуху бо и свјатаго сзданиа именем нарешти ови глаголјушти да будиет иже в великиј свјатаго Николи друзише свјатому Клименту Лихнидонскому иже в послидниих вилиа чудотворца .

Тем прикладно и не среченно млв между собнују вздржаху семуже и дскаа уготованна и не написанаа в мистилиште стојаше и се бо биате смотрение Божие.

Ми же о возлјубленниј приклоним ушес и услишим преславнаа чјудеса ,и нам Богом јавленна,јако дивн бо ест во свјатих своих.

Вимем убо опасно.

В единем убо от утрних,не зело рано к свитајуште и зоре.

о чјудјси јавлјаетсе икона пред неписанаа.

Сама писанаа и носешта имејаше свјатого великомученика и победоносца Георгиа јакоже от многих лет .

и блистаесе зрением јако слнчна луча .

и в незпу вси видевше удивишесе о таковом чјудеси и взсилаху славу и благодарение Богу.

иже и того великомученика и од толе убо наречсе обител именование даже и до нинја Зуграф.

Си три синове царја охридскаго Устинијана.

бист в уши премудраго лва царја .

и подвигсе и приде в атонсци гори,сос вилмужии своја,и сос слоуги своја и константина града патриарха Анастасиа и бист в се време прилјачисе антиохиски патриарха Григориа.

и бист обштаја свештание свешташе вси в купја от многиих человек слишаху свјатого великомјаченика Христова Гиоргиа.

многаја знамениа и чудеса творјаша,слјапи прозираху,нјами глјадаху,хроми исцелјаваху,слјакии и хлухии здравии биваху и человецех бес имуштих изгнјаше и здрави биваху и славјаху господа Бога и свјатого виликомученика Христова Георгиа исцелившаго их и давшу им здравие на многаа летаа .

и слишав цар Иоанн Трновски чјудесаа дивесе бившому о свјатем мученице такову даровавшу их и он подвигсе и с ним патриарха Теофила ,и подвигшесе вси в купја единодушно и придоше в свјатеј горе Атонсцеј.

и деже бешјаа свјати образ написан духом свјатим.

припадшеја поклонишесе ему с слзами многи и с вздиханми и дар принјасоша ,десет окаа златик и дароваше свјатаго образа самописаннаго ,и взрадувашесе радостију великоју и славјаште господа Бога и свјатаго векомученика христова георгиа и створише тржство свјатому христову мученику георгију априла месјаца 23 ден и бист тржество до 26 ден.

и в просишја благочстиви царие и свјаштенни патриарси „што хоштетсја створит с обитјал вашу„? и тија свкуплиенно отвештаваше и рекше да будит обител наша

свјатому великомученику георгију и всја стјажание наше

в купе вси ссвет створише и поидоше Иоанн Селима с братиами своими и вси царие и патриархи идеже беша стлп глаголиеми пиргос .

и впросише благочастиви царие.

и освјаштенни патриархии ,аеаа филипа, иавваа иоанна и обаа едино отвештавше „наша обител до поток „и отвештавше свиј благочстивие цари с свјаштении патриархи извади иоанн свој билјаг и остави улаа свјатому георгију.

И повеление благочастиваго и премудраго лва царја злата пјачат.

и о сем изложи отвраштати и все далече отгони, и поставише улаа георгију и близ море при кладенца идеже бе ископан прежде ,аваа филипп и аваа Иоан и поставишја белјаг свјатому георгију от всток ,а филиппу от запад и поидоше вспоток близ крове Иоанновја глаголиеми пиргос ,из одолу на поток камен велик ,и ту поставише улаа георгију повела царскаа Иоанна благочстиваго трновскаго и златја пјачатја.

и поидоше мало возпоток на горе и близ други поток ссекуплјајутсе в едино ,един от филипов обител, а други от Иоаннова обител,посреде обаа потока на горе по брдо на врху на брдо и ту поставише три белјази от восток георгију, а от запад аваа пимину а от јужна страна филиппу .

заповед лва цара примудраго ,златја пјачатја .

и повелаа великаго Иоанна златја печатја.

и горе побрдо по брдо до друм .

и взреше свјаштенни патриархи и благочстивии царии и повелеше благочестивии цари и освјаштени патриархи на авва иоанна и на авва пимина,„ вашаа обител до зделиест„ и обаа едино рише:Еј честниј патриархи и благочстивии царие и повелеше благочстивии царии и освештении патриархи авва иоанну, извади свој билег и остави ула свјатому георгију и постави аваа Иоанн ула свјатому георгију от восток,а аваа пимину от запад повелја цара премудраго златја пјачати и зреше благочстивии царие и свјаштенни патриархи на авва Иоанна и на авва пимина и на авва филипа да ест ведомо всем от сбор благочстивии царие и свјаштенни патриархи и да не будет в последнја вриме пререкание и завидение между вас и по вас какомии сборно улии и белјат оставихмо и аште кто дрзнет за сија местаа пререковати да ест проклјат от господа бога вседржителја и от пречистују матер Богородицу и от свјатаго великомученика Георгија и от всих сватих.

и аште кто изидет криво сведетелствовати и он да ест проклјат с онем за едно.

Да будет причетен с Иуду иже глаголаше что ми хоштете дати и аз вам предам его .

и Кафа и Анна иже глаголаху распни распни его.

и повела царскаа појдоше благочастиваго царја иоанна трновскаго.

Злата пјачатја .

Тштас Мојси и глаголаше “моја ест обител до враху брдо“и свјаштении патриархи глаголаху еи чстни отче слиши ми еже сборно заповехмо и постави хто да ест отче свјатии +

И приде благочстивии и христолјубиви цар стјафан србски држаштеи блгарскаја землју и грчскују и всу вселјанују в лито 6589(от р.х.1351) индиктон 4 и призвав игумена зуграфскаго Григорија.

и приди игумен в Хилјандар с старца Иоанна и повеле благочастивии цар Стјафан игумену Зуграфскому „отче игумене принеси ми хрисоволии еже имаши от прежндниих времена, от благочстивие цари и свјаштенни патриархи.„

и принесе му игумен дваа хрусоволја един грчски а други Болгарски и разгнув оба хрусоволја и начну четати и ничто ниеможе разсудити, зано бише запретјано и свезано от благочстивии царии и от освештении патриархи да ни кто же коснјатсе в обител монастирски.

И начн молитесе благочстивии цар к свјаштенно образу виликомученику христову георгију да не осудиши мене ни да спротивишисе мјане,н молјутисе и млесдлју и прекланјају колене сердца моего.

господи мои о георгие и аз хошта узети от обител твоја не земли ради ни моему царству.

ни древаа.

ради монастирские потреби ,пресвјатии владицице нашеи богородици.

И повеле благочастивии цар Стефан с писати хрусовул златја печатја.

и от сие три белезии от изпртка источнеи стране слнечние право то на присека и деже исходит пут из Иованица и идит на друм .

и ту постави дваа креста .

Един от јужна страна ,и ту остави вула свјатому Георгију а други от всток и ту остави вула хиландарска .

и пак по пут низ брдо мало и според пиргос мојсиов сиреч молонк ,и ту остави дваа креста на јужна страна свјатому георгију ,и ту остави вула,и восток остави други крест и ту остави вула хилендарска .

и от тука над пиргос горе на брдо на друм и ту створи сбор благочстивиј цар и рече к игумену Зографскому и хиландарскому „и виј да знаете отци свјатие аз испросих от свјатаго георгиа ни место ни келиа но гора на потреба манастиру .и аз хошту дати дестекрат свјатому георгију мјасто ино„ и даде благочастивии цар на Струма две села глаголиемо крушево и сотир .

вместо порабоштение монастирскому метоху и ту никто да не обладает над ними ни дан искат .

и створи благочастивиј цар лјубов между Хилјандар и Зуграф да имајут обштее житие и обшту лјубов между собоју аште кто разорит еже аз створих вам лјубов обштују имјати мижду собоју и разорит сију заповид да е проклјат от сбор еже ми заповедахом ,и от први царие и свјаштенни патриархи иже написаше прва сиа книга.

и сие дозде ас испросих влето 6859(1340) + а от зде починае еже бише старописание и појдоше благочастивии царе и свјаштени патриархи по пут и наидоше на едино мјасто воду и вжежда благочастивии цар Иоан воду пити и принесше ему слуга воду и вкуси и пие и рече благочстивии цар„ ту име мое да напишите„ златја пјачатја.

и сдаше камара на вода и нарекоше Иоан камара и појдоше по пут по пут тамо до стпл и деже беше сгражен от прежде от благочстивии цари за недужни человеци зане ниебеше манастири прежде, ни биху игуменари .

и мало назад стрмно место каменито на пут от ватопедска страна и ту оставише вула свјатому георгију зано беше пут аронова обител и преименовае е константиа и остави своја вула от јужние страни и поидоше на врх на брдо и ту оставише вула свјатому георгију на запад а константинја остави вула на всток и повелаа царева златја пјачатја .

и појдоше низ брдо идеже се делет долу брдо низ дол долу та на голема река на воденица свјатому георгију та на море и повелаа царева мудраго лва златја печатја.

и взрише благочастивии царие свјаштенни патриархи на авва филиппа и на авва пимина и на авва константиа и рекоха да не кто в последнее време начнет в вас пререковати на место сие,јакож и ми обретохме в вас тако и вам оставихме. аште кто преступит заповед сии ежја ми заповидахмо и оставихмо сборно крестов и вули да ест проклет от господа Бога вседржителја и от пречестнују его матер Богородицу и от свјатаго великомученика Георгија да е причетен Иуди и Кијафе и Јание и аште кто изидет криво свидетелствовати и он да ест проклет от 318 свјатих отцев никејскиих ,и рече вс собор амин ,амин, амин.

Влети 6427(922 от Р.Х) месјаца Априлија 28 ден (6427-922) да ест ведомо вто лето(6829-1340) индиктон 4 како расипа нам Стефан цар Српски 6 хрисоволе ,алинија и убист на добро и не приде до свои.

Благочастиваго цара Лва:премудраго в Христа Бога верјан Константина града.

Иован,благочстиви цар в Христа Бога верен всем Блгаром Трновски

Стефан Цар в Христа Бога верен благочстивии Српски држав всток и запад

+ Деспот Иоан Углеш

Влето(6879-1371) индиктон 9 деспот Углеш призва игумена Зуграфскаго Данила и прид Данил сос братја и с стиерци и рече ему принесими хрисовол,и присе ему и разгнул хрисовол и прочета и рече ему велика клиетва и велико запрештение ест и горе тому кој приступи сију клетву

Лв-Императорот Лав, син на Василиј Македонецот,го наследил заедно со својот брат Александар,византискиот престол во 886 година.Бидејќи имал склоност кон наукатасовремениците го нарекле философ или премудар.По стапувањето на престолот тој формално го лишил од власт тогашниот патријарх,познатиот Фотиј.Потоа ,занемарувајќи го барањето на бугарскиот цар Симеон да не се ограничуваат бугарските купувачи во империјата,тој му далповод за почеток на војна.Војната била многу несреќна за императорот и тој ги повикал на помош против Симеон новодојденците :Турци,Угри,(Маџари-венгри).Добивајќи од лав големи подароци тие тргнале против Симеон и од почеток имале некои успеси но подоцна биле победени од него.

Лав изградил многу манастири и умрел во 911 година.

Сјадрјаждешту-содржателна

Бист-бил,беше

плти-плот ,тело

Стблии-стебло

Прво Јустинијане Града-првиот Јустинијанов град.Буквален превод на грчкото именување на Преспа или Охрид ,татковината на Управда-Јустинијан.

Крови-покров

Дебре-дебр ,долина

Чешт-густа шума

кадиние-кадило

Климент Лихнидонски-на езерото Лихнидон ,или Лихнид, и денес постои манастирот на Св.Наум Охридски,еден од петте болгарски соработници кои преведувале заедно со Св.Кирил и Методиј извесен број од нашите црковни книги.

Вилиа-велик,голем

Слјакиј-грбав

Јоан-изгледа дека ова име го носеле сите бугарски цареви по Јоан велики.Сопственото име на царот следувало како второ.Кој е овој Јоан?Какво е личното име на овој цар? Хронолошки не се совпаѓа.Очигледен анахронизам.Забележен е во целата грамота.

Ока—турска мерка 44 оки прават кантар,Кантарот има три пуда а 17 фунти.Оката почнала да се употребува кај бугарите при средбата со мохамеданите.

Трновски-од градот Трново.

Аваа-отец

Оула,воула-печат.„остави воула „да се симне прстенот на кој бил изрежан печат и да го втисне на восок.

Тшас-во тој час.

От испртка-од спротивната страна

Ватопеди-после Лавра,овој манастир е најважен на Света Гора по големината на приходот.Во него исто така има малку учени Грци.

Стефан-цар Српски.Може да се смета дека овој Стефан е самиот оној кој е потпишан најдолу на летописот ,имено Стефан Душан силни,првиот српски господар кој земал царска титула,познат и под името велики.По смртта на својот татко,српскиот цар Урош III,тој дошол на престолот во 1136 година.Го служела среќа во сите подвизи особено во војните против Венгрите и грците.ја довел Србија до висок степен на моќ и го раширил своето царство до Мореја(пелопонез).граница на неговото владение било јадранското море и реката Дунав.Тој владеел со Србија,Босна,Далмација,Албанија,Тесалија,Македонија и Романија.

Интересен текст на „летописот„ веројатно од 16 или 17 век( или подоцна).Оригинал ТУКА

Тројца браќа:Мојсеј,Арон и Јован(Иоан) Селим(Соломон,Сулејман-мудар) синови на Јустинијан-охридскиот цар,основаат три манастири на Света Гора -Атон :Зограф,Хиландар и ( Свети Ѓорѓи) Константиа.

Бугарски владетел во време на "премудриот Лав" е кобожем славниот бугарски цар Симеон I велики.„Грамотниве„ попови не го спомнуваат никаде.Дури и да се работи за фалсификат,во времето кога е направен фалсификаторот  појма немал  дека постои Симеон.Освен ако тој не е одразен во гореопишаниот  Јован (Иоан)Селим,Сулејман,Соломон .Цар Јоан Терновски може да биде било кој.Сите стари „бугарски„ цареви од среден век кобожем носеле прво име Јован-Иоан па после друго(Иоан Михаил,Иоан Шишман итд).

Византиски император во време на патријархот Анастасиј не е Лав „премудриот„,туку Лав „сириецот„(685-741).И двајцата се тврди „иконоборци-иконокласти„ што ќе рече тврди противници на иконите па и на „самописаните„икони.

Антиохиски патријарси по име  Грегориус :Грегориус (571-594),Грегориус II(610-620) и Грегориј III (1483-1497) со седиште на патријархатот во Дамаск.Маронитски патријарси со име Грегориус 628-1099,двајца со непознат период на вршење на функцијата.

Лав „премудриот„,патријархот константинополски  Анастасиј и антиохискиот патријарх Грегориус во современата хронологија никогаш не би можеле да се сретнат а не да одат и да осветуваат манастири и да ставаат „златја печатја„.Да не зборуваме за тоа дека синовите на „охридскиот цар Јустинијан (483-565)„ биле живи или за нив слушал Лав премудриот (866-912).За бугарски цар Јован-Иоан може да разговараме дури по 1015.